Στην πραγματικότητα, όλοι μας λίγο-πολύ έχουμε ιδεοληψίες ή έχουμε καταφύγει σε καταναγκασμούς. Έμμονες και επίμονες σκέψεις για ένα ταξίδι ή ένα ραντεβού ή μια μελωδία, που φαίνεται να μην μπορούμε να βγάλουμε από το μυαλό μας είναι μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα ψυχαναγκαστικών ιδεών.
Στην περίπτωση όμως της ψυχαναγκαστικής διαταραχής οι σκέψεις που εμφανίζονται είναι έντονες και επίμονες, αξιολογούνται ως παράλογες από το ίδιο το άτομο και αναμειγνύονται στην καθημερινή του ζωή. Οι ψυχαναγκαστικές σκέψεις μπορεί να επικεντρώνονται σε μια ευρεία γκάμα θεμάτων που μπορεί να ξεκινά από ενασχόληση με την ατομική καθαριότητα και να φτάνει μέχρι τους έμμονους αυτοκτονικούς ιδεασμούς. Αυτές οι ιδεοληπτικές σκέψεις είναι γενικά ανεπιθύμητες, ανεξέλεγκτες, επαναλαμβανόμενες, χωρίς νόημα και ταλαιπωρούν φανερά το άτομο. Το άτομο νιώθει να εμφανίζονται από το πουθενά και να του προκαλούν συναισθήματα ανησυχίας, απέχθειας και τρόμου. Όσο κι αν προσπαθεί να τις ξεφορτωθεί, αυτές συνεχίζουν να εμφανίζονται και τελικά όσο κι αν επιχειρεί να τις βγάλει από το μυαλό του, τόσο πιο ισχυρές γίνονται. Αν και δεν εκδραματίζονται(δεν έχουμε δηλαδή πέρασμα στην πράξη) είναι πολύ βασανιστικές και προξενούν στο άτομο άλλοτε την αίσθηση ότι δεν αξίζει να ζει και άλλοτε την πεποίθηση ότι είναι αμαρτωλός.
Από την άλλη μεριά, στο πλαίσιο της καταναγκαστικής διαταραχής το άτομο αισθάνεται έντονη την ανάγκη εκτέλεσης κάποιας πράξης, η οποία του φαίνεται παράλογη και παράξενη ακόμα και όταν την εκτελεί. Τέτοιες πράξεις είναι πολλές και ποικίλουν από τις πιο απλές και χωρίς ιδιαίτερη σημασία, όπως το να χτυπάμε ξύλο όταν ακούσουμε κάτι δυσάρεστο, μέχρι τις πιο περίπλοκες και βασανιστικές, όπως το να δένει κάποιος τη γραβάτα του 7 φορές ακριβώς ή να αναβοσβήνει το φως 5 φορές ή να πλένει τα χέρια του κάθε 5 λεπτά. Το άτομο διακατέχεται από μια ισχυρή επιθυμία και ουσιαστικά αναγκάζει τον εαυτό του να συμπεριφερθεί με στερεότυπες και επαναλαμβανόμενες πράξεις. Αυτή ακριβώς η συμπεριφορά το βοηθά να ανακουφιστεί από την ένταση και το άγχος, όμως, για ένα μικρό χρονικό διάστημα.
Πολλοί καταναγκασμοί επηρεάζουν πολύ το άτομο στην καθημερινή του ζωή και το καθιστούν δυσλειτουργικό σε όλα τα επίπεδα της ζωής του. Οι πράξεις αυτές καθορίζονται από αυστηρούς κανόνες που έχει θέσει το ίδιο το άτομο στον εαυτό του και είναι συνήθως άσκοπες. Πιο συχνά εμφανίζονται οι εξής έμμονες πράξεις: πλύσιμο, καθάρισμα, έλεγχος αν όλα βρίσκονται στη θέση τους, μέτρημα κ.α.
Αν σκεφτούμε την καθημερινότητα μας όλοι μας έχουμε κάποια δείγματα καταναγκαστικής συμπεριφοράς, όπως το να αλλάζουμε πεζοδρόμια για να μη μας κόψει το δρόμο μια μαύρη γάτα, να μην περνάμε κάτω από σκάλες, να χτυπάμε ξύλο ή να φτύνουμε στον κόρφο μας όταν ακούσουμε κάτι κακό και δεκάδες άλλα τελετουργικά, τα οποία όμως δεν έχουν ούτε την επιμονή ούτε την ένταση και τη συχνότητα εμφάνισης που έχουν στον καταναγκασμό.
Που οφείλεται όμως η ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή; Προς το παρόν δεν έχει βρεθεί κάποια συγκεκριμένη αιτία. Φαίνεται πως για κάθε άτομο με ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή υπάρχει μια διαφορετική αιτιολογία. Πιθανόν να σχετίζεται με σημαντικά γεγονότα της ζωής του ατόμου, με το οικογενειακό ιστορικό καθώς και με ασυνείδητα αισθήματα ανησυχίας και ανασφάλειας. Βέβαια οι έρευνες για αυτό το θέμα συνεχίζονται.
Υπάρχουν αρκετές προτεινόμενες θεραπείες αλλά η πιο αποτελεσματική μέχρι τώρα είναι η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία, σε συνδυασμό ή όχι με φαρμακοθεραπεία. Η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία βοηθά τα άτομα να αντιμετωπίσουν το άγχος που προκαλείται από τις ιδεοληπτικές σκέψεις και τους καταναγκασμούς και να ελέγξουν την επαναλαμβανόμενη, κυκλική συμπεριφορά τους. Επιπλέον, η θεραπεία αυτή βοηθά τα άτομα να αποκτήσουν εναλλακτικούς τρόπους σκέψης και αντίδρασης, τους οποίους μπορούν να χρησιμοποιήσουν όταν είναι απαραίτητο.
Ο νευρωσικός, που εμφανίζει ενδείξεις καταναγκασμών ή ψυχαναγκασμών, πληρώνει ένα ακριβό τίμημα με το να περιορίζεται στη ζωή του και να μην είναι ανοιχτός σε νέες εμπειρίες. Αν και τα άτομα αυτά τείνουν να παραμένουν άκαμπτα και ελεγχόμενα, η ψυχοθεραπεία μπορεί να προσφέρει σημαντική βοήθεια στο ξεκαθάρισμα και στην απομάκρυνση των συμπτωμάτων που τα μπλοκάρουν, με απώτερο στόχο την προσωπική τους εξέλιξη.
Έλλη Φρεγγίδου, M.Sc.
Ψυχολόγος Α.Π.Θ.
21ης Ιουνίου-Αθ. Τσούντα
Τηλ. γραφείου: 2341027014, κιν: 6946081649
e-mail: elli_kilkis@yahoo.gr
www.psyxotherapy.gr
frengidou.blogspot.com
